Ontspanning
Een toestand van ontspanning kenmerkt zich door de afwezigheid van (te) hoge spierspanning en gevoelens van angst en spanning. Met ontspanningsoefeningen kan deze toestand bereikt worden. Ontspanningsoefeningen worden toegepast in uiteenlopende stressvolle situaties en blijken effectief te zijn in het verminderen van spanningsklachten. Ze hebben als zodanig een algemeen gunstig effect op het gevoel van welbevinden zorgvragers en zorgvragertjes. Verschillende studies hebben duidelijk gemaakt dat het toepassen van ontspanningsoefeningen effectief is bij het verminderen van symptomen, onder meer van misselijkheid en braken als gevolg van chemotherapie en van slaapproblemen. Bij gebrek aan energie en vermoeidheidsklachten zijn ontspanningsoefeningen eveneens behulpzaam. Een korte oefening van 5 tot 20 minuten kan effectiever zijn dan een uur slapen.
Ontspanning & ontspanningsoefeningen
Daarnaast wordt ook een gunstig effect gezien bij pijn. Dit effect wordt toegeschreven aan de wisselwerking tussen pijn, angst en spierspanning. Pijn roept vaak reacties op van angst en (spier)spanning. Deze reacties versterken op hun beurt weer de pijn, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat. Door de verminderde spierspanning als gevolg van ontspanningsoefeningen kan deze vicieuze cirkel doorbroken worden. Daarnaast wordt de aandacht ook afgeleid van de pijn, omdat in de oefening de aandacht op de ontspanning wordt gericht. Ook zijn de oefeningen effectief gebleken bij algemene stress en spanningen bij zowel volwassenen als kinderen.
Ontspanningsoefeningen kunnen in veel situaties met succes worden toegepast. Vaak duurt het even voordat een patiënt resultaat ervaart. Er dient herhaaldelijk geoefend te worden voor een optimaal resultaat. Ook blijkt dat ontspanningsoefeningen niet voor alle patiënten even zinvol zijn. Ontspanningsoefeningen met een fysiek accent zijn nauwelijks toepasbaar bij patiënten met veel lichamelijke klachten, terwijl ontspanningsoefeningen met een psychisch/cognitief accent minder geschikt zijn voor patiënten die psychisch labiel zijn of een psychiatrische voorgeschiedenis hebben. Daarnaast spelen ook persoonlijke voorkeuren van de patiënt een rol.
Variaties
Van de meeste ontspanningstechnieken bestaat een uitgebreide en een korte versie. Voor het aanleren en het oefenen wordt meestal de uitgebreide versie gebruikt. Wanneer een patiënt een techniek beheerst, kan veel sneller een zelfde mate van ontspanning bereikt worden en volstaat de korte versie. De meeste ontspanningstechnieken kunnen in verschillende houdingen worden toegepast: liggend of zittend, en soms ook staand en zelfs lopend. Het is vooral van belang dat de patiënt zich in een voor hem comfortabele houding bevindt, zonder knellende kleding of andere belemmeringen. Wanneer de oefening liggend wordt toegepast, valt de patiënt nogal eens in slaap. Indien het de bedoeling is dat de patiënt zichzelf leert te ontspannen in situaties waarin hij of zij wakker is, verdient een zittende houding de voorkeur.
Eigen inbreng van de zorgvrager
Ontspanningsoefeningen vereisen een actieve inbreng van de patiënt. Voor het bereiken van een optimaal resultaat is het raadzaam eerst een aantal keren te oefenen onder begeleiding van een deskundige hulpverlener. Dat kan een psycholoog zijn of een fysiotherapeut, maar ook daartoe geïnstrueerde artsen of verpleegkundigen kunnen deze rol vervullen. Voor de meeste ontspanningsoefeningen zijn standaardteksten beschikbaar maar in veel gevallen is het noodzakelijk dat deze teksten aangepast worden aan de specifieke situatie van de patiënt en zijn omgeving. Voor een optimaal effect is het regelmatig in praktijk brengen van de oefeningen raadzaam. Daarvoor wordt vaak gebruik gemaakt van CD’s of een MP3 speler, al dan niet ingesproken door een vertrouwd persoon. In de praktijk is dat meestal de hulpverlener die de patiënt heeft geïnstrueerd, maar soms ook de partner of een ander dierbaar familielid. Ook kunnen standaardteksten gebruikt worden, maar dan is het van belang dat door de patiënt hiermee onder begeleiding is geoefend.
Drie soorten ontspanningsoefening
Sommige ontspanningsoefeningen hebben vooral een fysiek accent, andere meer een psychisch/cognitief accent.
Bij ontspanningsoefeningen speelt de ademhaling een belangrijke rol. Er kunnen drie soorten ontspanningsoefeningen worden onderscheiden:
- ontspanning via ademhaling
- ontspanning via fysieke activiteit (progressieve spierrelaxatie)
- ontspanning via cognitieve activiteit (autogene training, geleide fantasie)
Van Praag Instituut
Tijdens diverse opleidingen van Kicozo wordt ingegaan op de voordelen van ontspanningsoefeningen. Daarnaast is het gebruik van geur fijn, vooral bij geleide ontspanning. Wij kunnen ook de CD’s van het Van Praag Instituut van harte aanbevelen.